AK Parti ‘İçtüzük Taslağını’ Eylül'de Partilere Sunacak

AK Parti, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemine uyum amacıyla hazırladığı TBMM İçtüzük taslağını Eylül’ün ikinci haftası siyasi partilere sunacak. İçtüzük taslağına göre TBMM’ye sunulan kanun teklifleri derhal Cumhurbaşkanlığına gönderilecek, Cumhurbaşkanlığı ise 10 gün içinde mütalaasını TBMM’ye iletecek. Ayrıca her yasama yılında en fazla üç kez serbest tartışma görüşmesi yapılabilecek. Serbest tartışmada Cumhurbaşkanı Yardımcısı veya bir Bakan hazır bulunarak istemi halinde 20 dakika kürsüden konuşabilecek.

AK Parti İçtüzük Komisyonu, içtüzük ile ilgili çalışmalarının sonuna geldi. Yeni İçtüzük yazımını tamamlayan AK Parti, Eylül’ün ilk haftası hazırladığı taslak metni önce Cumhurbaşkanı Recep Tayyipo Erdoğan’a ardından da siyasi partilere sunacak. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne uyumlu hale getirilen TBMM İçtüzüğü’nde pek çok değişiklik yapıldı. AK Parti İçtüzük Komisyonu, TBMM İçtüzük teklifini alternatifli hazırladı. Parlamenter sisteme göre yazılan mevcut içtüzükten yaklaşık 27 madde çıkarıldı. İçtüzükteki sistem değişiklikleri şöyle:

Üye Tamsayısı 

Üye tamsayısı altıyüzdür. Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliklerinde boşalma olması üye tamsayısını değiştirmez. Ancak, bu İçtüzükte öngörülen faaliyetler ve seçimler için, siyasi parti gruplarının ve grubu olmayan milletvekillerinin üye sayısı oranlarının hesaplanmasında, üye tamsayısından açık milletvekilliklerinin çıkarılması suretiyle bulunan sayı esas alınır.

İlk Toplantı, Andiçme ve Göreve Başlama

Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu, milletvekili genel seçimi kesin sonuçlarının Yüksek Seçim Kurulunca ilanını takip eden üçüncü gün saat 14.00’te çağrısız olarak toplanır. Bu birleşimde, önce milletvekillerinin andiçme töreni yapılır. Andiçme, her milletvekilinin Anayasadaki metni kürsüden yüksek sesle aynen okuması suretiyle olur. Milletvekilleri; seçim çevresi, soyadı ve adlarının alfabe sırasına göre andiçerler. Andiçme töreninde bulunmayan milletvekilleri veya ara seçimde milletvekili seçilenler, katıldıkları ilk birleşimin başında andiçerler. Milletvekilleri andiçerek göreve başlarlar. Andiçmekten imtina eden milletvekilleri, milletvekili sıfatından kaynaklanan haklardan yararlanamazlar. Cumhurbaşkanı Yardımcıları ve bakanlar, atandıkları tarihten sonra yapılan ilk birleşimde andiçerler.

Başkanlık Divanının Kuruluşu ve Görev Süresi

Başkanlık Divanı, bir Başkan; dört başkanvekili; yedi kâtip üye; üç idare amirinden kurulur.

Gerektiğinde Genel Kurul, Danışma Kurulunun teklifi üzerine kâtip üyelerin veya idare amirlerinin sayısını artırabilir.

Başkanlık Divanı için bir yasama döneminde iki seçim yapılır. İlk seçilenlerin görev süresi iki yıl, ikinci devre için seçilenlerin görev süresi yasama dönemi sonuna kadardır.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı, siyasi parti gruplarının parti grupları toplam sayısı içindeki üye sayısı oranlarını ve bu oranlara göre her siyasi parti grubuna düşen Başkanlık Divanındaki görev yeri sayısını tespit eder ve siyasi parti gruplarına bildirir.

Başkanlık Divanındaki görev yerleri, başkanvekillikleri için -iki adedi Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının salt çoğunluğuna sahip siyasi parti grubuna (Türkiye Büyük Millet Meclisinde en fazla üyeye sahip olan siyasi partiye) ait olmak üzere- oranı en yüksek olandan başlayarak sıra ile dağıtılır.

Kâtip üyeliklerle idare amirlikleri için görev yerleri dağıtımı, Danışma Kurulunun görüşü alındıktan sonra Genel Kurulca kararlaştırılır.

Siyasi parti grupları kendilerine düşen yerler için adaylarını gösterir. Bu adayları gösteren listenin Genel Kurulca işaret oyuyla oylanması suretiyle seçim tamamlanmış olur.

İdare Amirlerinin Görevleri

İdare amirlerinin görevleri şunlardır:

1. Türkiye Büyük Millet Meclisinin idarî ve malî işleri ile kolluk işlerini Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanının talimatına uygun olarak yürütmekte Başkana yardımcı olmak;

2. Özel törenleri idare etmek;

3. Türkiye Büyük Millet Meclisi bütçesine ilişkin görüşlerini Başkana sunmak;

4. Genel ve özel giriş kartlarını dağıtmak.

İdare amirleri sükûn ve düzenin korunması, görüşmelerin açıklık ve serbestliğinin sağlanması ve gereken hallerde emniyet ve diğer kolluk hizmetlerinin kullanılmasında Başkanlığın yürütme vasıtalarıdır; ortak sorumluluk içinde görev yaparlar ve yetki kullanırlar; tatil ve ara verme sırasında sırayla Ankara’da otururlar, bu sırayı Başkan tespit eder.

Danışma Kurulu

Danışma Kurulu, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanının başkanlığında siyasi parti grup başkanları veya vekillerinden birisi veya onların yazılı olarak görevlendirdiği birer milletvekilinden kurulur.

Bu Kurul, İçtüzükte kendisine verilen görevleri yerine getirir ve Başkanın istemi üzerine danışma niteliğinde görüş bildirir.

Gerektiğinde Meclis başkanvekilleri de Danışma Kuruluna çağrılabilir.

Danışma Kurulu, Başkanın gerekli görmesi veya bir siyasi parti grubu başkanlığının istemi üzerine en geç yirmi dört saat içinde Başkan tarafından toplantıya çağrılır.

İçtüzükte Danışma Kurulunun tespitine, teklifine veya görüş bildirmesine bağlanmış olan bütün hallerde, Danışma Kurulu, yapılan ilk çağrıda toplanamaz, oybirliğiyle tespit, teklif yapamaz veya görüş bildiremezse, Meclis Başkanı veya siyasi parti grupları ayrı ayrı, istemlerini doğrudan Genel Kurula sunabilirler. Bu durumda istemin oylanması ilk birleşimin gündemindeki Başkanlığın sunuşlarında yer alır. Danışma Kurulu önerileri görüşmesiz oylanır. Grup önerisinde ise öneriyi veren gruptan bir milletvekili beş dakikayı geçmemek üzere önerinin gerekçesini açıklayabilir. Açıklamanın ardından diğer gruplardan birer milletvekiline de isterlerse üçer dakika söz verilir. Danışma Kurulu ve grup önerileri konusunda Genel Kurulda işaret oyuyla karar verilir.

Komisyonların Kuruluşu

Danışma Kurulunun önerisi üzerine Genel Kurulca işaret oyuyla sayıları ve adları değiştirilebilmek kaydıyla Türkiye Büyük Millet Meclisi komisyonları şunlardır:

1. Anayasa Komisyonu;

2. Adalet Komisyonu;

3. Millî Savunma Komisyonu;

4. İçişleri Komisyonu;

5. Dışişleri Komisyonu;

6. Millî Eğitim, Kültür, Turizm, Gençlik ve Spor Komisyonu;

7. Çevre, Şehircilik, Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Komisyonu;

8. Sağlık, Aile, Çalışma ve Sosyal İşler Komisyonu;

9. Gıda, Tarım, Hayvancılık, Orman ve Su İşleri Komisyonu;

10. Bilim, Sanayi, Teknoloji, Gümrük ve Ticaret, Enerji, Tabiî Kaynaklar Komisyonu;

11. Dilekçe Komisyonu;

12. Bütçe Komisyonu;

13. Kamu İktisadî Teşebbüsleri Komisyonu;

14. İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu.

15. Avrupa Birliği Uyum Komisyonu;

16. Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu

17. Güvenlik ve İstihbarat Komisyonu.

Ayrıca kanun tekliflerini görüşmek üzere Danışma Kurulu önerisi üzerine genel kurulca görüşmesiz işaret oyuyla geçici komisyonlar kurulabilir. Bu komisyonların görev süresi teklifin görüşmelerinin sonuçlanmasına kadardır.

Anayasa, İçtüzük ve kanunlarla belirlenenler hariç olmak üzere, komisyonların her birinin üye sayısı, Danışma Kurulunun teklifi üzerine Genel Kurulca işaret oyuyla belirlenir.

Komisyonlar için, bir yasama döneminde iki seçim yapılır. İlk seçilenlerin görev süresi iki, ikinci devre için seçilenlerin görev süresi üç yıldır. Görev süreleri yenileri seçilinceye kadar devam eder.

Parti Gruplarının Komisyonda Temsili

Komisyon üye sayıları, siyasi parti gruplarının her birinin temsil edilmesini sağlayacak şekilde belirlenir. Bir siyasi parti grubu, herhangi bir komisyonda kendisine düşen üyelikten vazgeçebilir. Siyasi parti grupları, adaylarını belli edilecek bir süre içerisinde Başkanlığa bildirirler. Bütün komisyonlar için, siyasi parti gruplarınca bildirilen adayların isimlerini gösterir listelerin Genel Kurulca, işaret oyu ile onaylanması suretiyle seçim tamamlanmış olur. Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlık Divanı üyeleri, Meclis komisyonlarında görev alamazlar.

Komisyonlara Havale, Esas ve Tali Komisyonlar

Tekliflerin veya olağanüstü hal sırasında çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin hangi komisyonlarda görüşüleceği, esas ve tali komisyonların hangisi olacağı, işin komisyonlara havalesi sırasında Başkanlık tarafından tespit edilir. Raporu Genel Kurul görüşmelerine esas olacak komisyona esas komisyon denir. Tali komisyonlar, işin kendilerini ilgilendiren yönü veya maddeleri üzerinde esas komisyona görüş bildiren komisyonlardır. Başkanlıkça, esas komisyona ve diğer komisyonlara havale birlikte yapılır. Tali komisyonların hangi yönden veya hangi maddeler hakkında görüş bildirecekleri havale sırasında belirtilmemiş ise, bu komisyonlar görüşlerini kendileriyle ilgili gördükleri hususlar üzerinde bildirirler. Tali komisyonlarca süresi içinde görüş bildirilmemesi; esas komisyonun raporunu hazırlamasına engel değildir.

Komisyonlarda Söz Alma

Komisyonlarda istem sırasına göre söz verilir. Söz almada öncelik komisyon üyelerinindir. Komisyon başkanı söz sırasına bağlı değildir. Komisyonca çağrılmış uzmanlara, komisyon başkanı, gerekli gördüğü zaman söz verebilir. Komisyonlarda söz alma ve konuşma süreleri; Komisyon başkanı söz sırasına bağlı değildir. Komisyonca çağrılmış uzmanlara ve sivil toplum kuruluşu temsilcilerine komisyon başkanı, gerekli gördüğü zaman söz verebilir. Konuşma süreleri (Komisyonca aksine bir karar alınmadığı sürece) teklifin tümü üzerinde siyasi parti grupları, teklif sahibi, yürütme temsilcisi için 20, komisyon üyeleri için 10 dakikadır. Teklifin maddelerinde bu süreler yarısı kadardır. Komisyon üyesi olmayan milletvekilleri, uzmanlar ve sivil toplum kuruluşu temsilcileri teklifin tümünde ve maddelerinde 5’er dakika konuşabilir.

Kanun teklifleri; Komisyonda, aşağıda belirtilen usule göre görüşülür:

a) Teklifin tümü hakkında görüşme açılır.

b) Teklifin maddelerine geçilmesi oylanır.

c) Teklifin maddeleri görüşülür.

d) Teklifin tümü oylanır.

Maddelerine geçilmesi veya tümü kabul edilmeyen kanun teklifleri, Komisyonca reddedilmiş olur. Her komisyon üyesinin her maddede en fazla bir adet önerge verme hakkı vardır. Komisyonda verilen değişiklik önergelerine katılıp katılmadığı teklif sahibine ve yürütme temsilcisine sorulur. Birleştirilen tekliflerde görüşmelere esas alınan kanun teklifinin sahibi teklif sahibidir. Teklif sahibinin katılmadığı önergeler üzerinde önerge sahibi 3 dakika konuşma yapabilir. Teklifin görüşmelerinde milletvekilleri teklif sahibine veya yürütme temsilcisine soru sorabilir.

Komisyonların Yetkisi, Toplantı Yeri ve Zamanı

Komisyonlar, kendilerine havale edilen kanun tekliflerini aynen veya değiştirerek kabul veya reddedebilirler. Birbirleriyle ilgili gördüklerini birleştirerek görüşürler ve Türkiye Büyük Millet Meclisi binasında, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığınca kendilerine ayrılan salonlarda toplanırlar.

Ancak, komisyonlar, kanun teklif edemezler, kendilerine havale edilenler dışında kalan işlerle uğraşamazlar, Başkanlık Divanının kararı olmaksızın Genel Kurulun toplantı saatlerinde görüşme yapamazlar ve kanun tekliflerini bölerek ayrı ayrı metinler halinde Genel Kurula sunamazlar.

Komisyonlar, Cumhurbaşkanınca yayımlanması kısmen uygun bulunmayan ve bir daha görüşülmek üzere Türkiye Büyük Millet Meclisine geri gönderilen kanunların sadece uygun bulunmayan maddelerini görüşebilir. Bu durumda, sadece uygun bulunmayan maddelerle ilgili görüşme açılır.

Komisyonlar, gerek gördüğünde kendisine havale edilen işlerle ilgili alt komisyonlar kurabilirler. Alt komisyonların çalışma usul, esas ve süreleri komisyonlarca belirlenir. Komisyonlar, esas komisyon olarak görüştükleri kanunların uygulanmasını izlemek için alt komisyonlar kurarlar. Bu komisyon, hazırladığı raporu komisyonun bilgisine sunar. Komisyonlar, bütün bakanlıklarla doğrudan doğruya yazışabilirler ve kendilerine havale edilen işlerin sonuçlandırılması için gerekli bilgileri bakanlıklardan isteyebilirler.

Cumhurbaşkanlığına Haber Verme

Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına sunulan kanun teklifleri, derhal Cumhurbaşkanlığına gönderilir. Cumhurbaşkanlığı 10 gün içinde mütalaasını Başkanlığa bildirir.

Toplantı Günleri

Resmî tatile rastlamadığı takdirde Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu, Salı günü saat 15.00’ten 21.00’e, Çarşamba ve Perşembe günleri saat 14.00’ten 21.00’e kadar toplanır. Türkiye Büyük Millet Meclisi vasıtasıyla yapılacak televizyon yayınında, önemli ve özel haller saklı kalmak kaydıyla bu fıkrada düzenlenen toplantı günleri ve saatleri esas alınır. Danışma Kurulunun teklifi üzerine Genel Kurul, toplantı hafta, gün ve saatlerini değiştirebileceği gibi, diğer günlerde de toplantı yapılmasına karar verebilir.

Yoklama

Başkan birleşimi açarken tereddüde düşerse yoklama yapar. Görüşmeye tabi tezkerelerin oylanması ile kanunların maddelerine geçilmesi ve tümünün oylanması esnasında, işaretle oylamaya geçilirken en az yirmi milletvekili ayağa kalkmak veya önerge vermek suretiyle yoklama yapılmasını isteyebilir.

Yoklama, elektronik oy düğmelerine basmak veya imzalı pusula vermek suretiyle yapılır. Oturumu yöneten Başkan ve diğer Başkanlık Divanı üyeleri toplantı yeter sayısına dâhil edilir. Yoklama sonucunda, üye tamsayısının en az üçte birinin mevcut olmadığı anlaşılırsa, oturum en geç bir saat sonrasına ertelenebilir. Bu oturumda da toplantı yeter sayısı yoksa, birleşim kapatılır.     

Meclis Genel Kuruluna duyurulmasında zaruret görülen olağanüstü acele hallerde 15 milletvekiline ikişer dakikayı geçmemek üzere, yerlerinden gündem dışı söz verilebilir. Bu sözler siyasi parti gruplarına güçleri oranında dağıtılır. Yürütme, olağanüstü acele hallerde gündem dışı söz isterse, Başkan, bu istemi yerine getirir. Yürütmenin açıklamasından sonra, siyasî parti grupları birer defa ve onar dakikayı aşmamak üzere, konuşma hakkına sahiptirler. Grubu bulunmayan milletvekillerinden birine de beş dakikayı geçmemek üzere söz verilir.

Serbest Tartışma

Danışma Kurulunun önerisi ve Genel Kurulun onayı ile her yasama yılında üç birleşimden fazla olmamak üzere birleşimin başında 2 saat serbest tartışma görüşmesi yapılabilir. Bu görüşmede isteyen milletvekillerine yerlerinden ikişer dakika istem sıralarına göre söz verilir. Cumhurbaşkanı Yardımcısı veya bir bakan bu görüşmede hazır bulunur ve istemi halinde görüşmenin sonunda 20 dakika kürsüden konuşma yapabilir.

Seçimlerin Yenilenmesi Halinde Tekliflerin Durumu

Bir yasama döneminde sonuçlandırılamamış olan kanun teklifleri hükümsüz sayılır. Ancak, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri bu teklifleri yenileyebilirler. Yenilenen teklifin tümü üzerindeki görüşmelerden sonra önceki dönemlere ait rapor ve metinler, açıkça belirtilmek kaydıyla, komisyonca benimsenebilir. Yasama dönemi başında, önceki dönemde verilmiş yazılı soru, Meclis araştırması, genel görüşme önergeleri hükümsüz sayılır.

Değişiklik Önergeleri

Kanunlarda veya İçtüzükte aksine bir hüküm yoksa, kanun teklifinde bir maddenin reddi, tümünün veya bir maddenin komisyona iadesi, bir maddenin değiştirilmesi, metne ek veya geçici madde eklenmesi hakkında, milletvekilleri, esas komisyon değişiklik önergeleri verebilir. Bu esaslar dairesinde milletvekilleri tarafından Anayasaya aykırılık önergeleri dâhil her madde için yedi önerge verilebilir. Her siyasi parti grubuna mensup milletvekillerinin birer önerge verme hakkı saklıdır. Ancak, bu hak; ilgili siyasi parti grubuna mensup milletvekillerince kullanılmaması halinde, diğer siyasi parti grubuna mensup olanlarla bağımsız sayılan milletvekillerince kullanılabilir.

Değişiklik önergeleri kanun tekliflerinin basılıp dağıtılmasından itibaren Başkanlığa verilebilir. Ancak, teklifin görüşülmesine başlandıktan sonra verilecek değişiklik önergelerinde en az beş milletvekilinin imzası bulunmadıkça önerge işleme konulmaz. Görüşülmekte olan teklifin konusu olmayan sair kanunlarda ek ve değişiklik getiren yeni bir kanun teklifi niteliğindeki değişiklik önergeleri işleme konulmaz.

Görüşülmekte olan teklife konu kanunun, komisyon metninde bulunmayan, ancak teklif ile çok yakın ilgisi bulunan bir maddesinin değiştirilmesini isteyen ve komisyonun salt çoğunlukla katıldığı önergeler üzerinde yeni bir madde olarak görüşme açılır. Değişiklik önergelerinde, değiştirilmesi, kaldırılması veya eklenmesi istenen hükümler açıkça belirtilir. Açık olmayan ve şarta bağlı önergeler işleme konulmaz.

Değişiklik önergeleri gerekçeli olarak verilir. Değişiklik önergeleri ve gerekçeleri beş yüz kelimeden fazla ise, önerge sahibi önergesine beş yüz kelimeyi geçmeyen bir özet eklemek zorundadır. Başkan, değişiklik önergesi hakkında komisyona ve gruplara derhal bilgi verir.

Başkan, önergeye katılıp katılmadığını komisyona sorar. Komisyon katılmama gerekçesini kısaca açıklayabilir. Komisyonun katılmadığı önerge, sahibi tarafından beş dakikayı geçmemek üzere açıklanabilir. Önerge sahibine, gerekçesinin okunmasını istediği önerge hakkında söz verilmez.

Daha sonra önergeler işaret oyu ile ayrı ayrı oylanır. Komisyonun katılmadığı ve fakat Genel Kurulun kabul ettiği önerge ve ilgili maddeyi komisyon geri isteyebilir. Geri verilmesi kabul edildiği takdirde, komisyon önergeye göre yeni bir metin hazırlar veya kendi metninin aynen kabulünü isteyebilir. Genel Kurulun kararı kesindir.”